پایان نامه گذری و نظری بر سقاخانه
جزئیات کامل :
عنوان کامل : پایان نامه گذری و نظری بر سقاخانه
تعداد صفحات : 168
دسته : معماری
توضیحات :
چکیده :
این تحقیق گذری است بر یکی از موضوعاتی که
چندین سالی است پیرامون آن خیلی صبحتی وجود ندارد و یا اگر باشد بسیار
محدود است . هنوز هم این مکان تاریخی – مذهبی که ریشه در نگرش های دینی ما
دارد و کم کم با یک سری باورها و عقاید عجین شده ، در نظر بسیاری از اهمیت
خود ساقط نشده و فقط گرد و غبار زمانه بر روی آن نشسته است .
در این تحقیق سعی کرده‌ام با کنکاشی در تاریخ مطالبی پیرامون علل پیدایش
سقاخانه، معماری ظاهری آن ، عناصر ونشانه‌های نمادین در آن ، که هر یک
برای مردم معنا و مفهومی دارد را بگنجانم و از دیگر سو به پیوند سقاخانه و
هنر پرداخته و نمونه هایی از این آثار ارائه گردیده است ،که در طول این
پروژه می‌توانید ملاحظه فرمایید و با این آرزو که موثر واقع شود و چه بسا
روزگاری ، سقاخانه نذر شما را نیز برآورده سازد.
مقدمه
نخست باید معنی دین و هنر مشخص شود و سپس ربط حقیقی دین و هنر مورد تحقیق
قرار گیرد تا در نهایت بتوان برای پرسش مذکور پاسخی مستدل یافت .
«دین به معنای کل عبارت است از مجموعه فرامین ، قواعد و دستورات و احکام
الهی که برای خیر و سعادت و کمال انسان توسط پیامبران به بشر ابلاغ شده است
. عنایت دین خیر و کمال مطلق است و کمال مطلق زیبایی حقیقی و جمال مطلق
است . دریافت حقیقت مطلق ، شهودی است و عشق ذاتی ابنای بشر به حقیقت مطلق
(حقیقة الحقایق) منشا شهود است و شهود میسر نشود الا به مسیر روح درعالم
قدس و استغراق در دریای وحدت و آشنا شدن ذوق به توحید . »
حقیقت دین ، معرفت الهی است . موضوع و هدف دین ،وجود مطلق (خداوند) است
وشریعت ( دین ) راه و رسم الهی شدن را به انسان می‌آموزد تا صفات الهی در
وجود انسان تجلی یابد و به مقام خلیفه الهی رسد .
الذی احسن کل شی خلفة و خدا کسی است که هر چه را آفرید ، نیکو آفرید (آفریده او در نهایت حسن و زیبایی است ) .
در جهان چو حسن یوسف کس ندید حسن آن دارد که یوسف آفرید
حضرت امام ( ره ) در کتاب شریف دعای سحر می‌فرمایند :« بهاء به معنای
زیبایی است و زیبایی عبارت است از وجود ، پس هر چه خیر و زیبایی و سناهست
همه از برکات وجود است و سایه آن است تا آن جا که گفته‌اند مساله اینکه
وجود عبارت از خیر و زیبایی است همه از بدیهیات است پس وجود، همه‌اش زیبایی
و جمال و نور و روشنی است و هر قدر وجود قوی‌تر باشد زیبایی‌اش عامتر و
زیباتر خواهد بود .»
وجود تجلی واجب الوجود است . این تجلی و ظهور ، جلوه ی کمال مطلق و جمال
مطلق و مساوی زیبایی است . اگر زیبایی ذات هنر باشد غایت هنر به امر خارج
از ذات دلالت ندارد . پس غایت هنر همان حقیقت ذاتی آن و حقیقت ذاتی هنر ،
زیبایی حقیقی است . از این باب ،موضوع و هدف ، دین و هنر امری واحد است .
در هنر زیبایی حقیقی وجود مطلق و به عبارتی جمال مطلق است و از حیث تفاوتی
میان موضوع دین و هنر نیست .
« فلوطین معتقد است :« جسم زیبا از طریق بهره‌یابی از نیروی صورت بخشی که
از صور خدائی می‌آید ، وجود پیدا می‌کند . عقل و هر چه از عقل فیضان
می‌یابد زیبایی اصیل روح است نه زیبایی ناشی از امور بیگانه و بدین جهت است
که می‌گویند روحی که نیک و زیبا شود همانند خدا می‌گردد زیرا خدا منشا بخش
بهتر و زیباتر هستی و به عبارت بهتر منشا خودهستی یعنی زیبایی است . روح ،
موجودی خدائی و خود جزئی از زیبایی است و به هر چه نزدیک شود و دست یابد ،
آن را تا آن حد که قابلیت بهره‌وری از زیبائی دارد ، زیبا می‌سازد ، اگر
بینی که زیبا نیستی همان کن که پیکر تراشان با پیکر می‌کنند ، هر چه زیادی
است بتراش و دور بینداز ، این جا را صاف کن ، آنجا را جلا بده ، کج را
راست کن و سایه را روشن ساز و از کار خسته شو تا روشنایی خدائی فضیلت ،
درخشیدن آغاز کند و خویشتن داری را برا و رنگ مقدسش بینی ،روح اگر خود
زیبا نباشد زیبایی را نمی‌تواند دید از این رو کسی را که می‌خواهد نیکی و
زیبایی را ببیند نخست خود را باید همانند خدا کند و نیک و زیبا شود .»
اگر ذات هنر دینی است ، صورت هنر هم تجلی همان ذات است و صورت از ذات خود
نمی‌تواند تخلف کند . این صورت ، صورت محسوس است و در هنرهای تجسمی که با
عینیت سروکار دارد صورت جسمانیه نامیده می شود .
« میکل آنژ» می‌گوید :« هنر خوب برای نزدیکی به پروردگار است و در واقع
جلوه‌ای از مظاهر زیبایی اوست .... نقاشی خوب ذره‌ای از کمال حق و نشانه‌ای
از آوای موسیقی جان بخش آنست .... پس کفایت نیست استادی چیره باشی . باید
روحت صفا داشته باشد و سلامت فکرت از روح القدس نشأت گیرد .
«چکشم سنگ‌های سخت را صورت می‌دهد دستم آن را بر می‌گیرد هم فرمان می‌دهد
یا آن را زیرو رو می‌سازد . بنابراین نیروی دیگری است که سنگ سخت را نرم
می‌کند و چکش خداوند است که زیبایی می‌آفریند . من وبسیاری مثل من ،
وظایفشان را چون فرمانی که از طرف پروردگار به آنان داده شده ، انجام می
دهند من با وجود ضغف و پیری ، به سبب عشق به پروردگارم که همه امیدم بسته
به اوست به هیچ وجهی از وظایفم دست برنخواهم داشت . »
مقدمه 1
فصل اول : نماد و نگرشی نمادین
1-1 نماد و نگرش نمادین به هستی 6
1-2 نماد و نقش آن در زندگی 10
فصل دوم : سقاخانه
2-1وجود افتراق فضاهای سنتی و مدرن 13
2-1-1 شناختی از دو واژه «نوگرایی» و «سنت گرایی» 13
2-1-2 گرایش به فضاهای شهری سنتی 14
2-1-3 مقایسه فضاهای سنتی و مدرن 16
2-2 فرهنگ واژگانی سقاخانه 18
2-3 علل پیدایش سقاخانه 24
2-4 دو عنصر اساسی در سقاخانه 31
2-4-1 آب 32
2-4-1-1 آب عنصر مقدس و مشترک در ادیان پهنه ی ایران زمین 34
2-4-1-2 آب در دیگر آیین های باستانی 36
2-4-1-3 آب در ادیان و آیین ها 37
2-4-1-3-1 آب در دیانت یهود 37
2-4-1-3-2 آب در مسیحیت 38
2-4-1-3-3 آب در آیین مندائی و صابئین 38
2-4-1-3-4 آب در اسلام 39
الف : بازتاب آب در اسلام 39
ب: آب در عرفان اسلامی – ایرانی 40
ج: آب ، واقعه کربلا و آب تربت 42
د: آب و مذهب دو روی یک سکه‌اند در سقا خانه 45
2-4- 2 آتش 50
2-4-2-1 آتش و نور در ایران باستان 50
2-4-2-1-1 اهمیت آتش و نور درجهان بینی آفرینش ایران باستان 53
2-4-2-1-2 آتش و نور واسطوره های آن در فرهنگ آریایی 53
2-4-2-2 کارکرد رمزهای آتش و نور در اسلام 54
2-4-2-3 کارکرد رمزهای آتش و نور در ایران 55
2-4-2-4 نور و هنر 56
2-5 معماری سقا خانه 57
2-6 عناصر نمادین سقا خانه 60
2-6-1 آینه 61
2-6-2 شمع ( چراغ نفتی ، لوستر ) 63
2-6-2-1 شعله شمع 64
2-6-2-2 سوگند به نور و روشنایی و فروغ و شمع افروزی 66
2-6-2-3 شمع گردانی در مراسم مقدس 67
2-6-2-4 شمع در سقا خانه : آتش و آب 67
2-6-3 قفل 68
2-6-4 آدمکهای فلزی 70
2-6-5 پنجه 72
2-6-6 چشم 74
2-6-7 ظرف سقا خانه‌ای 75
2-6-8 ستاره 76
2-7 تزئینات دیگر سقاخانه 76
2-7 -1 کتیبه نویسی 76
2-7-2 سنگاب 80
2-8 رنگ در سقاخانه 81
2-8-1 پیشینه ای از رنگ 81
2-8-2 خواص رنگ سبز 82
2-8-2-1 مسرت بخشی و شاد آور بودن 83
2-8-2-2 تقویت تحمل پذیری و صبر 83
2-8-3 رنگ سبز در سقاخانه 84
2-9 معرفی تعدادی از سقاخانه‌های معروف
2-9-1 سقاخانه عزیز الله 90
2-9-2 سقاخانه سردر مجلسی 92
2-9-3 سقاخانه طوقچی 93
2-9-4 سقاخانه آقا میرزا اسدالله روضاتی 95
2-9-5 سقاخانه در دشت 97
2-9-6 سقاخانه حاج آقا شجاع 99
2-9-7 سقاخانه پنج شنبه دین 101
2-9-8 سقاخانه قدیمی رو به روی سردر مسجد جورجیو 103
2-9-9 سقاخانه‌های درب امام 105
2-9-9-1 سقاخانه دالان درب امام 105
2-9-9-2 سقاخانه صحن شمالی درب امام 106
2-9-9-3 سقاخانه مجاور درب امام 107
2-9-10 سقا خانه مسجد حکیم 108
2-9-11 سقا خانه هارونیه 109
2-9-12 سقاخانه درب کوشک 110
2-9-13 سقاخانه بیدآباد 110
2-9-14 سقاخانه حاج محمد جعفر 111
2-9- 15 سقاخانه قصر در دشت 112
2-9-16 سقاخانه گرگ یراق 113
2-9-17 سقاخانه گذرهارونیه 114
2-9-18 سقاخانه حاج علی 115
2-9- 19 سقاخانه آقانور 116
2-9-20 سقاخانه ترکها 117
2-9- 21 سقاخانه مسجد سید 118
2-9-22 سقا خانه تاج الدین 119
2-9-23 سقاخانه مسجد لبنان 120
2-9- 24 سقاخانه مسجد ذکر الله 121
فصل سوم : مکتب سقا خانه
3-1 مکتب سقا خانه و پیدایش آن 122
3-2 هنرمندان مکتب سقا خانه 127
3-2-1 منصور قندریز 127
3-2-2 حسین زنده رودی 129
3-2-3 پرویز تناولی 131
3-2-4 فرامرز پیل آرام 133
3-2-5 ژازه طباطبایی 134
3-2-6 جعفر روحبخش 135
3-2-7 مسعود عربشاهی 135
3-2-8 ناصر اویسی 137
3-2-9 صادق تبریزی 138
3-3 تطبیق برخی آثار هنرمندان سقاخانه با ادعیه و طلسمات 139
3-4 نمونه‌ای دیگر از آثار هنرمندان معاصر با نگاه سقاخانه‌ای 145
نتیجه گیری 152
گزارش کار عملی 154
منابع 165
جهت دانلود محصول اینجا کلیک نمایید